„Pytałem wiele razy jasności, co nade mną, o żywot wszystkich rzeczy, które we wspomnieniu są” to fragment wiersza pt. „Nostalgia” autorstwa Tadeusza Gajcego – młodego  poety okresu okupacji niemieckiej i żołnierza Armii Krajowej poległego podczas Powstania Warszawskiego. Przytoczony cytat pojawił się na zaproszeniu tegorocznej edycji Dni Pamięci Pawiaka. W tym roku obchodzimy bowiem 100. rocznicę urodzin opisywanego poety. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął w związku z tym okolicznościową uchwałę. Czytamy w niej m.in. „Gajcy jako poeta kierował się mottem czasopisma „Sztuka i Naród”: „Artysta jest organizatorem wyobraźni narodowej” i uważał rozwijanie polskiej kultury za działanie na rzecz niepodległości Polski w czasie niewoli”. (Cytat i więcej patrz za: strona internetowa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej https://www.sejm.gov.pl, dostęp: 08.10.2022). Uczestnicy Dni Pamięci Pawiaka (DPP) mogli zapoznać się z twórczością Tadeusza Gajcego podczas programu historyczno-artystycznego zatytułowanego „Więc zatrzymaj się i patrz – z wykorzystaniem nagrań z relacjami byłych więźniów Pawiaka”. Spektakl z udziałem aktorów, podczas którego recytowano wiersze poety pokolenia Kolumbów, wyreżyserowała Maria Reif. Stanowił on ważną część tegorocznego programu, skierowanego zarówno do zgromadzonych na widowni ludzi młodych – uczniów starszych klas szkół podstawowych oraz licealistów – jak również przedstawicieli starszego pokolenia. Jako zwieńczenie tegorocznych pawiackich Dni Pamięci odbył się koncert WSPOMNIJMY… w hołdzie więźniom Pawiaka, w którym przypomnieliśmy sylwetki byłych więźniów Pawiaka, zmarłych w ostatnich latach. Niestety tegoroczne obchody DPP są pierwszymi, w których nie organizowaliśmy spotkań ze świadkami historii. Z tego względu zebrani mogli zapoznać się z losami niektórych spośród nich za pośrednictwem relacji wspomnieniowych odtworzonych podczas uroczystości.  

Obok występów artystycznych w ramach programu DPP znalazły się, wzorem poprzednich odsłon wydarzenia, także wykłady poświęcone tematyce historycznej. Jako przykładowe wymieńmy: Rosa Hutnik i Lotte Eckstein – uciekinierki z getta w Warszawie autorstwa Dawida Chomeja z Instytutu Pamięci Narodowej oraz Więźniowie Pawiaka straceni w Treblince wygłoszony przez Annę Remiszewską z Muzeum Treblinka. Wszystkim prelekcjom towarzyszyły bogato ilustrowane prezentacje multimedialne. Warto odnotować, że w ramach wykładu poświęconego egzekucji w Treblince zebrani mogli również obejrzeć dwa krótkie filmy dokumentalne poświęcone funkcjonującym w tej miejscowości niemieckim nazistowskim ośrodkom: Treblinka I – karny obóz pracy; oraz Treblinka II – obóz zagłady.    

Pawiackie Dni Pamięci odbywają się od końca lat 80-tych ubiegłego wieku. Z wydarzeniem tym wiąże się bogata historia i ikonografia, która przybliża kultywowanie pamięci i działania edukacyjne Muzeum Więzienia Pawiak. Zagadnienie to zdecydowano się zaprezentować na wystawie czasowej zatytułowanej Zatrzymane w kadrze… Dni Pamięci Pawiaka na przestrzeni lat. Ekspozycję można oglądać na muzealnym ogrodzeniu od strony al. Jana Pawła II. Tegoroczne Dni Pamięci stanowiły sposobność także do zaprezentowania wystawy zatytułowanej Martyrologium polskiego duchowieństwa katolickiego pod niemiecką okupacją 1939-1945. Ekspozycja znajduje się w sali reliktów i grypsów Muzeum Więzienia Pawiak.  

Inny nieco wymiar przyjęły obchody DPP w Mauzoleum Walki i Męczeństwa w al. Szucha. Od kilku lat odbywają się tam inscenizacje historyczno-edukacyjne pt. Lepiej zginąć, niż zdradzić sprawę. Biorą w tym udział rekonstruktorzy i są wykorzystywane dawne pojazdy. Inscenizacje mają miejsce zarówno na dziedzińcu dawnej siedziby gestapo w Warszawie, jak i we wnętrzach tzw. aresztu podręcznego (Hausgefängnis). Kooperacja muzealniczo-rekonstruktorska służy stworzeniu szerszej podstawy do przedstawienia historii tego miejsca poprzez odpowiednią narrację, oryginalne wnętrza, odtworzone rekwizyty z epoki oraz zaangażowanie wolontariuszy.

Dni Pamięci Pawiaka odbyły się w dniach 5-8 października 2022 roku. W tym czasie odwiedziło nasze placówki – Muzeum Więzienia Pawiak oraz Mauzoleum Walki i Męczeństwa – łącznie 3511 osób. Dziękujemy wszystkim za odwiedzenie naszych miejsc pamięci.