WŁODZIMIERZ WOLSKI
(1824-1882)
Ur. 9 X 1824 w Pułtusku, osierocony wcześnie przez rodziców, wychowywał się w Warszawie. Jako uczeń gimnazjum realnego na Lesznie był zamieszany w spisek młodzieży gimnazjalnej K. Levittoux. Więziony w związku z tym w X Pawilonie w 1841. Na wniosek komisji śledczej został wyrzucony ze szkoły z wilczym biletem i oddany pod nadzór policji z zakazem przyjęcia do służby cywilnej. Utalentowany literacko, już w 1842 nawiązał współpracę z „Biblioteką Warszawską”. Swoje wiersze i prozę zamieszczał w czasopismach warszawskich. Był związany z tzw. Cyganerią Warszawską, grupą młodych literatów warszawskich, związanych przyjaźnią i wspólną postawą protestu przeciw ówczesnej rzeczywistości. Popularność w środowisku miejscowej młodzieży zjednały mu radykalizm społeczny i akcenty rewolucyjne wielu jego utworów. Po 1848, w następstwie klęski nadziei związanych z Wiosną Ludów, przeszedł na pozycje organicznikowskiego solidaryzmu. Oprócz wierszy i poematów był autorem kilku powieści obyczajowych oraz opowiadań. Przede wszystkim jednak zasłynął jako autor libretta do znanych oper Stanisława Moniuszki „Halka” i „Hrabina”. W 1861 uczestniczył w manifestacjach patriotycznych w Warszawie, co znalazło odbicie w jego poezji. W czasie powstania styczniowego napisał „Śpiewy powstańcze” (wyd. w Paryżu w 1863), wśród nich słynny „Marsz żuawów”. Po klęsce powstania styczniowego na emigracji w Paryżu, a następnie w Brukseli, gdzie zmarł 6 VIII 1882. Jeden z najzdolniejszych literatów swojej generacji, który jednak nie osiągnął na tym polu pozycji na miarę swojego talentu.
Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832-1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Ossolineum 1990; S. Król, Cytadela Warszawska. X Pawilon – carskie więzienie polityczne (1833-1856), Warszawa 1969; Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
