Okres przedpowstaniowy


Ponowny, znaczny wzrost aresztowań nastąpił na początku lat 1860-tych w rezultacie klęski Rosji w wojnie krymskiej i związanymi z tym nadziejami społeczeństwa polskiego na reformy społeczno-polityczne w Królestwie Polskim. Zawód, jaki spotkał Polaków ze strony caratu wpłynął na ożywienie działalności konspiracyjnej. Warszawa stała się wówczas widownią potężnych manifestacji patriotycznych inspirowanych przez działaczy nowopowstałych organizacji spiskowych. Represje władz, masakra zbiorowych wystąpień i wprowadzenie 14 października 1861 r. stanu wojennego spowodowały krystalizację ruchu konspiracyjnego i jego podział na dwa obozy: umiarkowanych białych i bardziej radykalnych czerwonych. W Cytadeli osadzano wówczas wielu uczestników wspomnianych manifestacji. M.in. 15 października 1861 r. uwięziono tu 1678 uczestników nabożeństw patriotycznych, które odbywały się w kościołach warszawskich dla uczczenia rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. W X Pawilonie znaleźli się w tym okresie m. in. organizator pierwszych nowych kół spiskowych Narcyz Jankowski, poeta Adam Asnyk, czołowi przywódcy obozu czerwonych Apollo Nałęcz-Korzeniowski (ojciec słynnego pisarza Josepha Conrada), Jarosław Dąbrowski i Bronisław Szwarce, a także przywódcy współpracującej z czerwonymi tajnej organizacji oficerów rosyjskich, z których trzej: Łotysz Jan Arnholdt, Ukrainiec Piotr Śliwicki i Polak Franciszek Rostkowski zostali rozstrzelani w twierdzy modlińskiej 28 czerwca 1862 r. Na stokach Cytadeli stracono wtedy trzech rzemieślników: 21 sierpnia 1862 r. ? Ludwika Jaroszyńskiego, 26 sierpnia t.r. – Ludwika Rylla i Jana Rzońcę – uczestników inspirowanych przez lewicę czerwonych nieudanych zamachów na wielkiego księcia Konstantego, ówczesnego namiestnika carskiego w Królestwie Polskim i kontrowersyjnego polityka, margrabiego Aleksandra Wielopolskiego. Wykonane publicznie, w obecności tłumu warszawian, miały być odstraszającym przykładem, nie zdołały jednak powstrzymać dalszej radykalizacji nastrojów.

Jerzy Wągrodzki

DALSZY SPIS TREŚCI: