JÓZEF ZAŁUSKI
(1787-1866)
Ur. 14 VII 1787 w Ojcowie, podskarbiego nadwornego koronnego. Posiadacz kilku majątków ziemskich. Karierę wojskową rozpoczął w 1807 w armii francuskiej; wstąpił w szeregi 1 Pułku Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej Napoleona I; został kronikarzem tegoż pułku. Uczestniczył w kampaniach napoleońskich 1808-1811 i 1812-1814. Po upadku Napoleona I służył w armii Królestwa Polskiego. Aktywny uczestnik powstania listopadowego 1830-1831, w którym był dowódcą dywizji i szefem powstańczego wywiadu; odznaczył się w bitwie pod Ostrołęką 26 V 1831. Po upadku powstania osiadł w Galicji w swoim majątku pod Lwowem i przyjął obywatelstwo austriackie. Podczas Wiosny Ludów 1848 uczestnik powstania we Lwowie, gdzie został komendantem Gwardii Narodowej. Aresztowany przez Rosjan podczas przemarszu armii carskiej na Węgry w 1849, przewieziony do Królestwa Polskiego i osadzony w X Pawilonie, został skazany na karę śmierci. Jego aresztowanie przez obcą, aczkolwiek sojuszniczą armię, wywołało oburzenie w Austrii i skandal dyplomatyczny. Na skutek interwencji władz austriackich wyrok został anulowany, a sam Załuski przekazany Austriakom. Resztę życia spędził w Galicji, zmarł 25 IV 1866 w Krakowie. Autor pamiętników z okresu napoleońskiego oraz z czasów powstania listopadowego.
Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832-1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Ossolineum 1990; S. Król, Cytadela Warszawska. X Pawilon – carskie więzienie polityczne (1833-1856), Warszawa 1969; Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
