Wystawa o Komendancie „Rakoczym”
„Komendant Rakoczy (1891–1937). Alfons Zgrzebniok z Dziergowic – dowódca powstań śląskich.W 80. rocznicę śmierci” – to nowa wystawa czasowa eksponowana w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej. Powstała w Muzeum Śląska Opolskiego (w Oddziale Muzeum Czynu Powstańczego). Na wernisaż wystawy w dniu 5 lipca br. przybyli goście z Opola: Urszula Zajączkowska, Dyrektor Muzeum Śląska Opolskiego, Witold Iwaszkiewicz, kierownik Muzeum Czynu Powstańczego, Daniel Kruczek, asystent w Muzeum Czynu Powstańczego, Leszek Myczka, reżyser filmowy z Opola oraz Eugeniusz Brudkiewicz, Wiceprezes Zarządu Krajowego i Prezes Oddziału Opolskiego Stowarzyszenia Współpracy Polska-Wschód.
Ponadto obecni byli: Krzysztof Bugla, burmistrz Dzielnicy Warszawa-Żoliborz, Józef Bryll, prezes Stowarzyszenia Współpracy Polska-Wschód, Antoni Dragan ze Stowarzyszenia „Dom Polski”, prof. Zbigniew Judycki. Muzeum Niepodległości reprezentowali: Tadeusz Skoczek, dyrektor Muzeum, Jan Engelgard, Natalia Roszkowska, kierownik Galerii Brama Bielańska, kierownik Muzeum X Pawilonu, dr Jolanta Załęczny, kierownik Działu Historii i Badań Naukowych, dr Stefan Artymowski, kierownik Działu Promocji.
Alfons Zgrzebniok urodził się 16 sierpnia 1891 r. we wsi Dziergowice koło Koźla. Był pierwszym z dziewięciorga dzieci Franciszka i Tekli. Alfons w wieku sześciu lat rozpoczął naukę. Gimnazjum w Raciborzu ukończył z wysoką notą. Studia zgodnie z wolą rodziców rozpoczął na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Stan duchowny nie był mu jednak pisany. W czasie studiów wstąpił do polskiej organizacji narodowej Związek Młodzieży Polskiej „Zet” związanej z Ligą Narodową, której głównym celem programowym było dążenie do niepodległości Polski. Wybuch pierwszej wojny przerwał jego naukę. Alfons Zgrzebniok, obywatel państwa niemieckiego, został w 1914 r. powołany do „służby cesarzowi” i skierowany na front zachodni. Za swoje zasługi na froncie uzyskał stopień porucznika. Zgrzebniok w czasie działań wojennych był trzykrotnie ranny.
Po zakończeniu wojny stacjonował przez pewien okres w garnizonie kozielskim. Jednocześnie zaangażował się w działania Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Mianowany został komendantem POW GŚ1. na powiat kozielski oraz raciborski. Celem organizacji było wspieranie odradzającego się po ponad stuletniej niewoli państwa polskiego, którego nierozerwalną częścią miał być Śląsk. Cel ten, w opinii Zgrzebnioka i członków POW można było osiągnąć jedynie poprzez zbrojne wystąpienie, do czego organizacja potrzebowała uzbrojenia. Zgrzebniok okazał się nieoceniony w tym działaniu. W mundurze niemieckiego oficera pojawił się w koszarach Grenzschutzu w Koźlu, gdzie na podstawie fałszywych rozkazów, z których wynikało, że przeprowadza tajną operację na zlecenie samego Berlina, wywiózł potrzebną organizacji broń i amunicję. Jego wiarygodność nie budziła wątpliwości, dlatego taką operację powtarzał wielokrotnie. Na początku marca 1919 r. został jednak aresztowany i osadzony w Raciborzu skąd jednak uciekł przekonując pilnującego go oficera, którym okazał się przyjaciel z wojska, że został aresztowany omyłkowo. Po tym wyczynie wystawiono za nim list gończy, w którym nazwano Zgrzebnioka „największym polskim bandytą w okręgu kozielskim”.
W kwietniu 1919 r. wraz z czteroosobową delegacją POW GŚ przekazał generałowi Józefowi Dowbor-Muśnickiemu decyzję o rozpoczęciu powstania, które jednak wtedy nie doszło do skutku. W sierpniu 1919 r. został komendantem Polskiej Organizacji Wojskowej i jednym z dowódców pierwszego powstania śląskiego, które trwało od 17 do 24 sierpnia 1919 r.
W II powstaniu śląskim ponownie objął jego naczelne dowództwo przyjmując pseudonim „Rakoczy”. Wybuchło ono 18 sierpnia 1920 r. pod hasłem samoobrony wobec antypolskich prowokacji. Efektem zwycięskiego powstania była likwidacja policji niemieckiej i utworzenie mieszanej polsko-niemieckiej policji plebiscytowej, co ułatwiło Polakom agitację plebiscytową poprawiło położenie ludności polskiej na Górnym Śląsku. Powstanie zakończyło się 25 sierpnia 1920 r. Alfons Zgrzebniok brał aktywny udział w pracach zorganizowanego przez Wojciecha Korfantego Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu, którego siedziba mieściła się w hotelu „Lomnitz”.
W czasie III powstania śląskiego (3 maja-5 lipca 1921 r.), które miało zapobiec niekorzystnemu podziałowi Górnego Śląska po przegranym plebiscycie. Alfons Zgrzebniok pracował przy komendzie głównej wojsk powstańczych. W 1922 r., po podziale Górnego Śląska podjął pracę jako nauczyciel w Gimnazjum Klasycznym w Królewskiej Hucie (Chorzów). Publikował artykuły w pismach młodzieżowych; od 1924 r. redagował „Młodą Polskę”, organ Związku Młodzieży Pracującej „Jedność”, działającą przy Narodowej Partii Robotniczej.
W 1923 r. założył Związek Powstańców Śląskich. Pod koniec lat dwudziestych został pracownikiem ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego w Wolnym Mieście Gdańsku (Biuro Informacyjne w Gdańsku – BIG), skąd musiał wyjechać zagrożony zamachem ze strony Niemców. Od roku 1934 pełnił funkcję wicewojewody białostockiego. Zmarł podczas urlopu 15 stycznia 1937 r. w Marcinkowicach pod Nowym Sączem. Pochowany został, zgodnie z własną wolą, w kwaterze dowódców powstańczych na cmentarzu w Rybniku. Na nagrobku wykuto mu słowa Hymnu Śląskiego autorstwa Stanisława Rybki do muzyki Feliksa Nowowiejskiego: „Minęły już wieki niewoli, kajdany rozszarpał śląski lud. A z krwi naszej, z tego co boli, Ojczyzna powstała jako cud”.
Otwarcia wystawy dokonali: Urszula Zajączkowska, Dyrektor Muzeum Śląska Opolskiego oraz Jan Engelgard, kierownik Muzeum X Pawilonu (na zdjęciu). Na zakończenie zabrani goście obejrzeli znakomity film Leszka Myczki o Alfonsie Zgrzebnioku pt. „Śmiałek z Dziergowic”. Była to premiera tego filmu. Twórca nakręcił także filmy o Romanie Dmowskim i Edmundzie Osmańczyku.
