ROMAN ZMORSKI
(1822-1867)
poeta, tłumacz.
Ur. w Warszawie, syn urzędnika. Uczył się w gimnazjum warszawskim, później był współpracownikiem periodyku „Nadwiślanin” w 1841 i współwydawcą „Jaskułki” w 1843. Czołowy poeta swojej epoki, należał do tzw. Cyganerii Warszawskiej, grupy młodych literatów związanych przyjaźnią i wspólną postawą protestu przeciw ówczesnej rzeczywistości. Objęty śledztwem w sprawie spisku młodzieży gimnazjalnej Karola Levittoux w 1841 z powodu kontaktów ze spiskowcami. Zgodnie z orzeczeniem komisji śledczej z 12 V 1841 oddany pod nadzór policji. Nie zerwał jednak kontaktów z działaczami niepodległościowymi; w rezultacie w 1843, zagrożony aresztowaniem, wyjechał w Poznańskie, skąd później udał się do Paryża. Tam poznał Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Namiestnik Królestwa Polskiego 27 III 1844 polecił oddać go zaocznie pod sąd wojenny. Podczas wojny krymskiej 1853-1856 był agentem dyplomatycznym Hotelu Lambert ks. Adama Czartoryskiego w Konstantynopolu i Serbii. W 1857-1858 mieszkał we Lwowie, następnie wrócił do Warszawy. W okresie ożywienia politycznego w Królestwie Polskim aresztowany w 1862 i uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej pod zarzutem wydawania „Strażnicy”, nielegalnego pisma niepodległościowego. Został oddany pod nadzór policji. W 1863 zamieszkał w Krakowie, gdzie był współredaktorem tajnego pisma „Wolność”. W 1864 wyemigrował do Drezna, tam też zmarł. Jako poeta był reprezentantem liryki ludowej w polskim romantyzmie; nawiązywał do folkloru i podań ludowych, wiążąc niekiedy fantastykę ludową z problematyką filozoficzną i rewolucyjno-demokratyczną. Zajmował się również przekładami z literatury serbskiej.
Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
