NARCYZ JANKOWSKI
(1827-1910)
konspirator, sybirak, pochodził z rodziny ziemiańskiej osiadłej na Ukrainie. W młodości służył w wojsku carskim, brał udział w wojnie krymskiej. Po pokoju paryskim w stopniu porucznika podał się do dymisji. W Kijowie należał do tzw. Związku Trojnickiego, tajnego stowarzyszenia młodzieży polskiej. Najprawdopodobniej z jego ramienia przybył do Warszawy w celu zawiązania tu podobnej organizacji. W stolicy skupił wokół siebie sporą grupę nastawionej patriotycznie młodzieży. Zwolennik przygotowań do powstania i poruszenia ludności miejskiej antyrosyjskimi wystąpieniami, doprowadził do zjednoczenia kilku kół spiskowych, którymi zarządzała tzw. Kapituła. Działacze jego kół dali początek pierwszym wystąpieniom publicznym w Warszawie, poczynając od manifestacyjnego pogrzebu generałowej Sowińskiej 11 VI 1860. W t.r., jadąc do Paryża na spotkanie z L. Mierosławskim, po drodze kontaktował się z tajną organizacją studencką w Krakowie. W drodze powrotnej został aresztowany przez Austriaków 30 VII 1860 na stacji granicznej w Szczakowej. Po krótkim śledztwie, w czasie którego Austriacy zarzucali mu utworzenie tajnego spisku w Galicji, został przekazany Rosjanom razem ze znalezionymi przy nim wydawnictwami polskiej emigracji. Osadzony 19 I 1861 w Cytadeli Warszawskiej. W śledztwie, pytany o swoją działalność warszawską, odmawiał zeznań. W rezultacie zastosowane wobec niego brutalne metody śledcze miały prawdopodobnie wpływ na jego poważne zaburzenia umysłowe. 4 III 1861, po głośnych manifestacjach warszawskich zakończonych pogrzebem pięciu poległych, został oddany pod sąd wojenny. Starania wielu osób, m.in. członków Delegacji Miejskiej, o zwolnienie go z więzienia, nie przyniosły rezultatu. 16 IV 1861 przewieziony do Kijowa, gdzie został skazany przez sąd polowy na 2 lata twierdzy. Gen-gubernator kijowski samowolnie zwiększył wyrok do 4 lat, lecz decyzją cara zatwierdzony został wyrok I instancji. Mimo to Jankowski przebywał na Syberii do 1883, chociaż nie był zdolny do ciężkiej pracy. W t.r. przeniesiony do Kazania, gdzie stwierdzono u niego chorobę umysłową i oddano pod opiekę brata Leonarda, zamieszkałego w Kijowie. Zmarł w Kijowie 6lub 14 IV 1910 w zakładzie dla umysłowo chorych.
Polski Słownik Biograficzny, t. ; Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
