MARKUS JASTROW
(1829-1903)
rabin, sympatyk ruchu narodowego.
Ur. 5 VI w Rogoźnie w Poznańskiem w rodzinie kupieckiej. Studiował na uniwersytecie w Berlinie, gdzie w 1853 uzyskał tytuł rabina, a w 1856 doktorat z filozofii. W 1858 na zaproszeniu miejscowych postępowych sfer żydowskich przybył do Warszawy i został kaznodzieją w zreformowanej synagodze przy ul. Daniłowiczowskiej. Zwolennik asymilacji ludności żydowskiej z Polakami, wygłaszał m.in. kazania w języku polskim, rozwinął ożywioną działalność w tym duchu w środowisku młodzieży żydowskiej. Czynny w polskim ruchu patriotycznym; po zastrzeleniu 5 manifestantów 27 II 1861 na Krakowskim Przedmieściu wziął udział w ich pogrzebie, zaś 9 III t.r. uczcił ich pamięć przejmującym kazaniem. W okresie stanu wojennego, po brutalnym wkroczeniu oddziałów rosyjskich nocą 15/16 X 1861 do katedry św. Jana i kościoła św. Anny, gdzie odbywały się nabożeństwa patriotyczne związane z rocznicą śmierci Tadeusza Kościuszki, zamknął swą synagogę w geście solidarności z duchowieństwem katolickim. W rezultacie 28 X t.r. aresztowany i uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W lutym 1862 zwolniony jako poddany pruski i wydalony z Królestwa Polskiego. Po kilkumiesięcznym pobycie w Mannheim we wrześniu 1862 uzyskał zgodę namiestnika Królestwa Polskiego w. ks. Konstantego na powrót do Warszawy, gdzie został owacyjnie powitany. Po upadku powstania styczniowego wyemigrował do Wormacji, a stamtąd w 1866 do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Był wykładowcą w Maimonides College w Filadelfii. Pozostawił bogatą spuściznę piśmienniczą, zwłaszcza z zakresu judaistyki i historii, jest również autorem pamiętników z czasów polskich. Przez wiele lat pełnił funkcję wiceprezesa amerykańskich syjonistów. Zmarł 13 X 1903 w Pensylwanii. Jego syn Józef, ur. w Warszawie w 1863, był wybitnym psychologiem, prezesem Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, drugi syn Morris, ur. w 1861 również w Warszawie – wybitnym semitologiem, wykładowcą na Uniwersytecie Pensylwańskim.
Polski Słownik Biograficzny, t. ; Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
