KAROL LEVITTOUX
(1820-1841)
Syn b. oficera armii francuskiej Piotra Levittoux-Desnouettes, osiadłego na ziemiach polskich po wyprawie Napoleona Bonaparte na Rosję w 1812 i Marii z Życzyńskich, ur. w Kumelsku w gub. kowieńskiej. Podczas nauki w gimnazjum w Łukowie, założył tam tajną organizację gimnazjalną, miał też powiązania personalne z warszawską filią Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Po ukończeniu gimnazjum w 1838 podjął naukę na tzw. Dopełniających Kursach Pedagogicznych w Warszawie, gdzie kontynuował działalność konspiracyjną, będąc założycielem organizacji skupiającej głównie młodzież z kręgów gimnazjalnych, z w/w kursów, młodych urzędników itp. Działalność obu jego organizacji sprowadzała się głównie do spraw edukacyjnych i agitacji patriotycznej. Levittoux, aresztowany w lipcu 1840 w ramach fali aresztowań członków jego konspiracji, rozpoczętej w 1839, został osadzony w X Pawilonie. Zeznania innych aresztantów wskazywały na jego znaczącą rolę w organizacji. Komisja śledcza w maju 1841 wnioskowała o zesłanie go na Syberię, lecz namiestnik Królestwa Polskiego Iwan Paskiewicz polecił kontynuowanie śledztwa. Więzień, w następstwie odmowy składania zeznań obciążających współtowarzyszy, był brutalnie dręczony przez śledczych zarówno moralnie jak i fizycznie, łącznie z biciem. Konsul francuski w Warszawie, na prośbę ojca Levittoux, podjął starania o złagodzenie jego losu, powołując się na jego francuskie pochodzenie. W czasie nieobecności Paskiewicza, przebywającego w tym czasie w Petersburgu, uzyskał zapewnienie od osób z najbliższego kręgu namiestnika, że prośba będzie rozpatrzona pozytywnie. Tymczasem nie powiodła się nieznana bliżej próba ułatwienia więźniowi, zapewne iluzorycznej, ucieczki z X Pawilonu; odkrycie podczas rewizji przysłanego mu w grzbiecie książki listu oraz pilnika do cięcia krat naraziło go na dodatkowe represje ze strony władz. W rezultacie załamany Levittoux podjął decyzję o samobójstwie. Popełnił je pod koniec lipca 1841 podpalając nocą siennik na swojej pryczy w celi nr 21 X Pawilonu. Został pochowany gdzieś na terenie lub stokach Cytadeli. Jego męczeńska śmierć wywołała powszechne wzburzenie opinii publicznej w Europie, wywołując potępienie caratu, co wpłynęło na przejściowe złagodzenie reżimu więziennego i metod śledczych. Zrodziła też romantyczną legendę poświęcenia dla ojczyzny. Znalazła również odbicie w literaturze, m.in. w poezji C.K. Norwida, W. Syrokomli, M. Romanowskiego i R. Zmorskiego. W ostatnich latach jedną ze swoich ballad wg tekstu Jerzego Czecha poświęcił mu P. Gintrowski.
Polski Słownik Biograficzny, t. ; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832-1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Ossolineum 1990; S. Król, Cytadela Warszawska. X Pawilon – carskie więzienie polityczne (1833-1856), Warszawa 1969; Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
