IZAAK KRAMSZTYK
(1814-1889)
rabin, sympatyk ruchu narodowego, zesłaniec.
Ur. w Warszawie, pochodzący z rodziny rabinackiej wywodzącej się z Podlasia. Absolwent warszawskiej Szkoły Rabinów w 1836, w której wykładał był później wykładowcą. Zaangażowany w ruch asymilatorski wśród Żydów polskich; założyciel pierwszej zreformowanej synagogi w Warszawie przy ul. Chłodnej, w której wygłaszał kazania w języku polskim. Zasłynął jako kaznodzieja. Aktywny uczestnik polskich manifestacji patriotycznych na początku lat 1860-tych. 9 III 1861 wygłosił w synagodze kazanie ku czci 5 manifestantów zastrzelonych 27 II t.r. na Krakowskim Przedmieściu. W okresie stanu wojennego, po wkroczeniu wojsk rosyjskich nocą 15/16 X 1861 do katedry św. Jana i kościoła św. Anny, gdzie odbywały się nabożeństwa patriotyczne związane z rocznicą śmierci Tadeusza Kościuszki, solidaryzując się z duchowieństwem katolickim, podjął wspólnie z rabinami Dobem Berem Meiselsem i Markusem Jastrowem decyzję o zamknięciu synagog. W rezultacie 9 XI 1861 został aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Decyzją namiestnika Królestwa Polskiego z 26 I 1862 zesłany do twierdzy w Bobrujsku. Po powrocie do Warszawy w sierpniu 1862 nadal zaangażowany w działalność asymilatorską, m.in. na zlecenie margrabiego Aleksandra Wielopolskiego opracował memoriał postulujący polonizację ludności polskiej pochodzenia żydowskiego. Podczas powstania styczniowego ponownie uwięziony w Cytadeli w październiku 1863 i zesłany do Rosji, skąd powrócił w 1867 na skutek amnestii. Po powrocie zajmował się działalnością społeczną oraz literacką, m.in. przełożył na język polski Talmud z własnymi komentarzami. Pozostały po nim również zbiory kazań. Zmarł w Warszawie 23 IX 1889, pochowany na miejscowym cmentarzu żydowskim.
Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
