FRANCISZEK KOSS
(1792-1841)
Oficer wojsk polskich z epoki napoleońskiej i czasów Królestwa Polskiego. Ur. 7 III 1792 w Warszawie. Absolwent Szkoły Aplikacyjnej Artylerii i Inżynierii w czasach Księstwa Warszawskiego. Uczestnik kampanii napoleońskich. Brał udział m.in. w wojnie z Austrią w 1809 oraz w wyprawie Napoleona I na Rosję w 1812. W 1813 za udział w obronie Gdańska otrzymał Krzyż Kawalerski Legii Honorowej; przy kapitulacji miasta dostał się do niewoli rosyjskiej, lecz szybko został zwolniony. W 1815 wstąpił do armii Królestwa Polskiego, w której doszedł do stopnia pułkownika. W 1824 mianowany dyrektorem w Szkole Kadetów w Kaliszu. Uczestnik powstania listopadowego 1830-1831; fortyfikował Pragę w lutym 1831 przed atakiem armii rosyjskiej, odznaczył się w bitwie pod Wawrem, jako kwatermistrz przy dywizji gen. A. Giełguda uczestniczył w wyprawie na gwardię rosyjską i w kampanii litewskiej; odznaczył się w bitwie pod Rajgrodem 29 V 1831. Po klęsce powstania jesienią 1831 udał się na emigrację do Prus, skąd powrócił do kraju w sierpniu 1832. Pracował później w Zarządzie Komunikacji Lądowej i Wodnej. Uwięziony w X Pawilonie w 1834 jako podejrzany o kontakty z polskimi emisariuszami; w rzeczywistości utrzymywał korespondencję z braćmi przebywającymi na emigracji. Był jednym z pierwszych więźniów tego obiektu. Po zwolnieniu w t.r. oddany pod nadzór policji. Usunięty z pracy, pozostawał bez środków do życia. Zmarł 30 VIII 1841 w warszawskim klasztorze ojców kapucynów, pod opieką których pozostawał w ostatnich latach życia.
Polski Słownik Biograficzny, t. XIV; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832-1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Ossolineum 1990; S. Król, Cytadela Warszawska. X Pawilon – carskie więzienie polityczne (1833-1856), Warszawa 1969; Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
