BRONISŁAW SZWARCE
(1834-1904)
konspirator, katorżnik i zesłaniec. Ur. 8 X 1834 w Lochrist w Bretanii, syn uczestnika powstania listopadowego, który po jego klęsce znalazł się na emigracji we Francji. Tam ukończył studia politechniczne w paryskiej Ecole Centrale. W latach 1856-1859 pracował jako inżynier kolejnictwa w Austrii. Po przyjeździe do kraju w 1860 zamieszkał w Białymstoku, gdzie zorganizował miejscową organizację konspiracyjną. Założył tam również tajną drukarnię. Pracował na budowanym wówczas białostockim odcinku Kolei Warszawsko-Petersburskiej. Zagrożony aresztowaniem, w maju 1862 przyjechał do Warszawy, gdzie szybko stał się czołowym działaczem obozu czerwonych; od lipca 1862 członek Komitetu Centralnego Narodowego kierującego nielegalną strukturą Organizacji Narodowej. Jednocześnie redaktor jej tajnego organu „Ruchu”. Aresztowany 23 grudnia 1862 po dramatycznym pościgu ulicami Warszawy i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Tutaj zastał go wybuch powstania styczniowego. Skazany 19 V 1863 przez sąd polowy na karę śmierci. Ponieważ jednak zachował obywatelstwo francuskie, na skutek interwencji konsula francuskiego zamieniono mu wyrok śmierci na dożywotnią katorgę. Wywieziony z Warszawy w czerwcu 1863. Pierwszych 7 lat spędził w Szlisselburgu. W 1870 z powodu złego stanu zdrowia, został przewieziony do twierdzy w Turkiestanie, skąd w 1874 zesłano go na Syberię. Po pierwszych 2 latach spędzonych w więzieniu w Tomsku został skierowany na zesłanie do Tunki, gdzie poznał zesłanych tam później działaczy I Proletariatu oraz Józefa Piłsudskiego. W 1891 uzyskał zgodę na opuszczenie Syberii pod warunkiem opuszczenia granic Cesarstwa. W rezultacie w 1892 osiadł w Galicji, gdzie był urzędnikiem Wydziału Krajowego we Lwowie. Tam zmarł 18 II 1904; został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.
Muzeum X Pawilonu – kartoteka więźniów Cytadeli.
