Galeria Jednego Obiektu – prezentacja obrazu Jana Styki “Bem w Siedmiogrodzie”.
GALERIA JEDNEGO OBIEKTU
Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, ul. Skazańców 25
23 marca 2018 r, 13.00
„Do ataku!” – motyw autorstwa Jana Styki z panoramy „Bem w Siedmiogrodzie”
Prezentowany fragment panoramy; olej na płótnie, 89 x 130 cm; nr inw. MN M 245
Monumentalne dzieło, stworzone pod kierunkiem Jana Styki przez zespół malarzy polskich, węgierskich i niemieckich, znane jest pod kilkoma tytułami: „Panorama Siedmiogrodzka”, „Bem w Siedmiogrodzie”, „Bem pod Sybinem” oraz „Bem i Petöfi”. Powstało dla uczczenia 50. rocznicy węgierskiego powstania narodowego 1848–49. Inicjator dzieła i autor jego koncepcji, Jan Styka, rozpoczął prace od odwiedzenia we wrześniu 1896 r. pola bitwy. Tam przeprowadził rozmowy z jej uczestnikami i świadkami oraz wykonał wiele szkiców. Wiosną 1897 r. kierowany przezeń zespół przystąpił we Lwowie do prac nad obrazem, liczącym 15 metrów wysokości i 120 metrów długości, a już we wrześniu tegoż roku panoramę udostępniono w tamtejszej rotundzie na Wzgórzu Stryjskim. Ówczesna prasa donosiła: „Mamy tam pejzaż wspaniały, moc kapitalnie rysowanych postaci, grupy i sceny pełne plastyki, prawdy i ducha ożywiającego całość dzieła”.
Od marca 1898 r. panoramę pokazywano w Budapeszcie (w rotundzie wzniesionej w Parku Városliget) oraz w innych miastach Królestwa Węgier, gdzie cieszyła się ogromną popularnością. Niestety, zainteresowanie publiczności nie przełożyło się na honorarium artysty, który nie otrzymawszy oczekiwanej zapłaty – po kilku latach zabrał monumentalne dzieło do kraju. Od października 1907 r. prezentowano je w Warszawie. Ostatnia wzmianka prasowa na jego temat pojawiła się w lutym roku 1908. Ostatecznie Jan Styka zdecydował się podzielić panoramę na mniejsze, sygnowane przez siebie fragmenty: ich liczba jest szacowana między 60 a nawet 100. Niektóre, by mogły funkcjonować jako samodzielne obrazy, wymagały dodatkowo niewielkiego retuszu autorskiego. Po raz pierwszy 3 z nich zaprezentowano w Krakowie w roku 1927. Obecnie zidentyfikowano niespełna 40 fragmentów panoramy. Przeszło połowę z nich zgromadziło w swych zbiorach Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
Na obrazie „Do ataku!”, stanowiącym wycinek prawej połowy dzieła, prezentowanym w Galerii Jednego Obiektu, ukazano fragment bitwy o Sybin, która odbyła się 11 marca 1849 r. Siły węgierskie, dowodzone przez generała Józefa Bema, po kilku godzinach zażartego boju pokonały w niej wojska austriacko-rosyjskie i wyparły je ze stolicy Siedmiogrodu. Przy tej sposobności zdobyły znaczne zapasy broni, amunicji, sprzętu i żywności. Ukazany na omawianym tu fragmencie epizod tak opisywano w węgierskim przewodniku z roku 1898: „Po drugiej stronie zamarzniętego, zaśnieżonego potoku – węgierscy żołnierze atakują z boku rosyjską piechotę. Przez wiejską łąkę w luźnym szyku zbliża się nowe niebezpieczeństwo, szybkimi strzałami wita ich 27. batalion żołnierzy pod dowództwem polskiego majora Dzwonkowskiego”.
W istocie prezentowany obraz, pochodzący ze zbiorów naszej placówki, ukazuje żołnierzy walczącego na prawym skrzydle frontu 24. batalionu honwedów, atakujących piechotę rosyjską. Na pomoc przyszedł mu, pierwotnie ukazany na prawo od niego, właśnie ów 27. batalion, przywołany w opisie sprzed 110 lat. Jak wynika z ustaleń historyków, ukazanie na polu pod Sybinem Polaków majora Edwarda Dzwonkowskiego i pułkownika hrabiego Franciszka Łosia, a także Sándora Petőfiego, węgierskiego poety i adiutanta generała Bema – było zabiegiem artystycznym, zastosowanym przez Jana Stykę „ku pokrzepieniu serc”.
